Forer/Barnum etkisi; Psikolog Bertram R. Forer tarafından 1948 yılında yapılan bir deney sonucunda ortaya atılan bir kavramdır. Bu deneyde psikolog Forer öğrencilerine bir ders önce yaptığı kişilik testinin sonuçlarını dağıtıyor ve kağıtları verirken sonuçların, kişiye özel sonuçlar olduğuna dikkat çekiyor ve bu analizi kendilerine göre değerlendirmelerini istiyor. 1 den 5 e kadar değerlendirme aralığı koyuyor ve sınıfın ortalaması 4.26 çıkıyor. Ancak sizin de bileceğiniz gibi Forer’un öğrencilerine verdiği sonuçlar, söylediği gibi kişiye özel değildir. Herkese aynı metni dağıtmış ayrıca metni kendisi de yazmamış belirli bir astroloji dergisinden alıntı yapmıştır. Bu deney birçok kez tekrarlanmış ve sonuçlar hep 4.20 civarında çıkmıştır. Forer bilim dünyasına çok farklı bir bakış açısı kazandırmıştır. Kısaca  Forer/Barnum etkisi; Genel olarak kabul edilebilecek bir şeyi insanın kendi üzerine alınması ve kendisi için o durumu/olayı özel olarak hissetmesidir. Genellikle fal ve astroloji de forer etkisinin kullanımını görebiliriz. Forer etkisi diğer bir adıyla Barnum etkisi olarakta bilinmektedir. Gelin şimdi bu konuyu biraz daha açıklığa kavuşturalım…

ÖNCELİKLE SİZE ÖZEL KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ANALİZİNİZİ YAPARAK BAŞLAYALIM NE DERSİNİZ?

• Gerçekten dostum diyebileceğiniz ve her şeyinizi çekinmeden anlatabileceğiniz insan sayısı 2-3 taneyi geçmez.

 

• Başkalarının sizi beğenmesine ve size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz.

 

• Kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde olumlu yönleriniz sayesinde bunları kolaylıkla telafi etmeyi başarıyorsunuz.

 

• Kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız çok büyük ve önemli bir kapasiteye

 

• Dışarıdan disiplinli ve öz güvenli gözükürken, içten içe biraz kaygılı ve güvensizsiniz. Nitekim bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor.

 

• Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların ve sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. 

 

• Bağımsız bir düşünür olmakla gurur duyuyorsunuz, yeni fikirlere karşı kendinizi kapatmıyorsunuz ama başkalarının iddialarını yeterli tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz.

 

• Başlarda soğuk biri gibi gözükseniz de karşınızdakine ısındığınızda çok konuşkan ve sıcakkanlı birine dönüşüyorsunuz.

 

• Bazı zamanlar dışa dönük ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içe dönük bir kapalı kutu oluyorsunuz.

 

Evet burada yazan cümlelerin en az 2 ya da 3 tanesi büyük ihtimalle sizi anlatıyordur. Ve bu cümleleri okurken içinizden “Bu cümle tam olarak beni anlatıyor.. ya da çok iyi bir falcı beni bu kadar nasıl biliyor ? der gibisiniz ama aslında olay öyle değil. Peki olay öyle değil de nasıl oluyor da her zaman fallarda, burçlarda bizi anlatan şeyler çıkıyor?

Çünkü genellikle genel yorumlar yapılıyor. Yukarıda verilen cümlelerin içinde birkaç cümlede de olsa insan kendisine o yorumu uydurabiliyor ve işte bu cümle beni anlatıyor diyebiliyor. Kısaca bu ifadeler de kişiye özel hissettirecek kadar özgün ancak toplumun geneline hitap edecek kadar genel ifadeler (tahminler) söyleniyor.

Mesela bir örnek verelim; Balık burcu kadınları duygusaldır ancak Oğlak burcu kadınlarının  asla aldatılmaya toleransı yoktur ya da Yengeç burçları genel olarak dışadönük kişilerdir ancak Arslan burçları özgürlüklerine düşkündür, dostluklara önem verirler gibi cümleler söylenmektedir. Diğer 8 burç içinde bunun gibi birçok örnek verebiliriz. Lakin şimdi birlikte düşünelim,ilk olarak gelin balık burcu kadınını ele alalım “Balık burcu kadınları duygusaldır.”Bu cümle çok kesin bir şekilde balık burcu kadınına ait bir özellik gibi ifade edilmiştir. Evet balık burcu kadınları duygusal olabilir ancak diğer burçlarda yerine göre duygusal olamaz mı? Zaman zaman kim duygusallaşmaz? Hayatımızda yaşadığımız bazı olaylara karşı herkes belirli bir zaman diliminde duygusallaşabilir ancak bu her zaman devam edecek diye bir kaide yoktur. Ya da “Oğlak burcu kadınlarının aldatılmaya asla toleransı yoktur.” cümlesine gelelim. Bu sadece oğlak burcuna özgü bir durum mu? Diğer burçlara sahip olan insanların sizce aldatılmaya toleransları ne kadar olabilir? Çoğu insan başına bu tür bir durum geldiğinde, terk edildiğinde ya da aldatıldığında bu duruma karşı toleransları düşük olabilir. Bu oğlak burcu kadınına has bir durum değildir. Bu durum kişinin ne kadar, neyi kaldırabildiğine dair bir özelliktir.

Forer, yaklaşık olarak herkese uyabilecek sözleri biraz övücü bir şekilde dillendirirsek herkesin bu sözleri üzerine alınabileceğini vurgulamıştır. Barnum Etkisi olumlu ifadeler için en iyi sonucu vermektedir. Çoğu insan, “Genellikle sevmediğim şeyleri yapan insanlara zarar vermeyi düşünüyorum” gibi olumsuz bir cümle olduğu zaman, bu ifadenin kendisi için  uygun olmadığını düşünürler. Ancak yukarıda verdiğimiz örneklerde de gördüğünüz gibi genellikle cümleler olumlu ögeler içeren ifadelerden oluşmaktadır. Negatif ifadelerin genellikle pozitif ögelerle dengelendiğini unutmayın. Sonuç olarak; Forer/Barnum etkisi genellikle astroloji,grafoloji(el yazısından karakter tahmini) ve falcılık gibi bilimselliği kanıtlanmamış alanlarda kullanılmaktadır.

Eğer bu bilgiler sizin için yeterli olmadıysa küçük bir test ile bu durumu daha  net görebilirsiniz. Mesela sizin gönderdiğiniz kahve falını sanki arkadaşınızın falıymış gibi ona okuyun ve size neler söylediğine tanık olun. Göreceksiniz ki o falda kendini bulacak.

 

                                                               Kaynakça

https://www.britannica.com/science/Barnum-Effect

https://www.irelandsown.ie/p-t-barnum-mighty-huckster-or-genuine-genius/